Παρουσίαση της ποιητικής συλλογής του Απόστολου Κυριακούλη "Σιωπηλή Επανάσταση"

Μια κριτική παρουσίαση του βιβλίου του Απόστολου Κυριακούλη που εκφωνήθηκε κατά την παρουσίαση της "Σιωπηλής Επανάστασης" στην Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη της Βέροιας στις 7 Οκτωβρίου 2013.

Η «σιωπηλή Επανάσταση» είναι ο τίτλος του πρώτου ολοκληρωμένου βιβλίου, όπως διαβάζουμε στο σύντομο βιογραφικό σημείωμα στο εσώφυλλο του βιβλίου, του βεροιώτη ποιητή Απόστολου Κυριακούλη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ars Poetica. Πριν καταδυθώ, λοιπόν, στην ανάγνωση, στην προσωπική μου ανάγνωση –το τονίζω αυτό, καθώς η ποίηση ως η πιο εκλεπτυσμένη από τις τέχνες του λόγου, εκτός από τις αντικειμενικές τις αλήθειες, μας χαρίζει έναν πλούτο υποκειμενικότητας που κάνει κάθε ποίημα ή κάθε βιβλίο ποίησης ξεχωριστό για κάθε αναγνώστη- πριν καταδυθώ, λοιπόν στην ποίηση που μας προσφέρει με αυτό το βιβλίο ο Απόστολος Κυριακούλης θα ήθελα να πω δυο λόγια για τον ίδιο καθώς και για την σύγχρονη ποιητική δημιουργία στην Ελλάδα.

Το γεγονός ότι ένας νεαρός άνθρωπος και μάλιστα συμπολίτης μας, έχει το θάρρος και την δύναμη να εκφράζει τις αγωνίες του, τις χαρές και τις λύπες του καθώς και τις σκέψεις του με ποίηση, όπως και το γεγονός ότι έχει το θάρρος να μας παρουσιάσει το βιβλίο του είναι από μόνο του ένα πολύ σημαντικό εγχείρημα. Είναι ακόμα πιο σημαντικό αν αναλογιστούμε την μικρή απήχηση και αναγνώριση που έχει η ποίηση στις μέρες μας. Ποιος θα μιλήσει για ποίηση και ποιος θα γράψει ποίηση σε τέτοιους καιρούς όπου όλες μας οι προσλαμβάνουσες περιορίζονται στην επικείμενη οικονομική και αξιακή καταστροφή, ποιος θα εκφραστεί με στίχους σε ένα ρευστό κοινωνικό περιβάλλον; Και όμως, ίσως αυτή η ρευστότητα να είναι που δίνει στον καλλιτέχνη την ευκαιρία και τα ερεθίσματα να δημιουργήσει. Ίσως η έλλειψη της περιρρέουσας ισορροπίας να ωθεί τον ποιητή να δημιουργήσει για να μπορέσει με τα όπλα του να αντισταθεί και να αντέξει σε τέτοιους καιρούς. «Ο καθείς και τα όπλα του» όπως έλεγε και ο ποιητής. Και με τον όρο δημιουργία εννοώ την δημιουργία ενός ολοκαίνουργιου κόσμου, που παίρνει σάρκα και οστά μέσα από στίχους και εικόνες, ενός ολοκαίνουργιου κόσμου που ξεπηδάει από την πένα του ποιητή για να κοινωνηθεί μέσα από τους στίχους του και να δημιουργήσει άλλους άπειρους ολοκαίνουργιους κόσμους στους αναγνώστες. Γιατί κάθε αναγνώστης μπορεί να ξαναδημιουργήσει, με αφορμή τους στίχους του ποιητή, ολοκαίνουργιους νέους κόσμους. Αυτή η διαδικασία παραγωγής, από τον ποιητή, και της αναπαραγωγής, από τον αναγνώστη, ή πιο σωστά τη διαδικασία δημιουργίας και αναδημιουργίας είναι το βασικό συστατικό της ποιητικής διαδικασίας και είναι ένας από τους λόγους γιατί η ποίηση ήταν η πρώτη τέχνη που εφευρέθηκε από τους ανθρώπους και θα είναι ίσως η τελευταία μορφή τέχνης που θα απομείνει στους ανθρώπους.

Με αυτές τις σκέψεις λοιπόν, βουτάω στην «Σιωπηλή Επανάσταση» του Αποστόλη Κυριακούλη. Με μια πρώτη ανάγνωση του βιβλίου δεν μπόρεσα να μην αναγνωρίσω τις σχεδόν υπερρεαλιστικές πινελιές που διατρέχουν όλα τα ποιήματα του βιβλίου. Και λέω σχεδόν υπερρεαλιστές πινελιές γιατί ο ποιητής, σε αντίθεση με τους κλασικούς σουρεαλιστές που αντιστρατεύονταν και κατακρεουργούσαν με κάθε τρόπο την λογική με μένος, δεν αντιστρατεύεται την λογική αλλά εφευρίσκει μια καινούργια λογική στην οποία θα μπορούσε κανείς να πει ότι είναι απόλυτα πιστός. Με τον τρόπο αυτό δημιουργεί ένα σύμπαν που ενώ έχει γνωρίσματα τις καθημερινότητας, εν τούτοις υπακούει στους δικούς απόλυτους κανόνες, που μπορεί να μην είναι εμφανώς προσδιορισμένοι αλλά παρ’ όλα αυτά υπάρχουν και δημιουργούν μία στερεή σχεδόν σουρρεαλιστική κατασκευή.

Θα διαβάσω ένα μικρό απόσπασμα από το ποίημα ΑΥΤΟΣ Ο ΚΟΣΜΟΣ (σελ 31)

Αυτό ο κόσμος ο μαγικό/ με τις πολύφωνες μαζικές αντιθέσεις/ με τη θάλασσα να ζητιανεύει/ -σαν ακατέργαστος έφηβος-/ την ευκαιρία για ζωή/ με τη σιγουριά της γνώσης/ και την χαρά της δημιουργίας/ πολιορκεί το ζωντανό πλάνο/ της φεγγαρόφωτης χαραμάδας του.

ή στο ποίημα ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ (σελ 49)

Ανέτειλε η λησμονιά/ και έδυσε η περπατησιά/ του άχρονου άξονα του κόσμου/ που ρητόρευε κάπου στη νιότη της πατρίδας/ για όλα και για πάντα.

και λίγο παρακάτω:

Και βάλθηκε ο τόπος τούτος να σκευάσει τις αύρες/ για όλους/ -αυτές που κάνουν ίσους τους ανθρώπους

και συνεχίζει:

Για μια κουβέντα η άβυσσος δίψασε/ και για μια κουβέντα χαμήλωσε το φωνές/ μα δεν ήταν σίγουρη. αν ήταν σωστό να ξεφωνίσει.// Όμως οι πατρίδες, ο τόπος και τα λημέρια, τα σίγουρα και γνωστά/ γέμιζαν τις ψυχές αρώματα. και μια αισιοδοξία/ γένους θηλυκού και ανδρειωμένου.

ή στο ποίημα ΕΓΩ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ (σελ 41)

Σ’ αυτόν τον κόσμο πώς να δεθούν οι άνθρωποι;/ Σ’ αυτόν τον κόσμο που όπλισαν οι θεό/ πώς να αγαπηθεί η καλοσύνη;/ Πώς να δεθεί η απραγία με την τιμή των πέτρινων πεδιάδων;/ Κι εγώ μικρός στον πνεύμα του διχασμού/ και μαγεμένος από τη μαγιά της τιμωρίας/

Για να καταλήξει: «θα χτίσω το φάρο της υπομονής ως την εκλεκτή δικαίωση.

Σε όλα τα παραπάνω αποσπάσματα γίνεται φανερή η ενεργός συμμετοχή του ποιητή στην δημιουργία και στην εξέλιξη του δημιουργούμενου κόσμου. Ο ποιητής πλάθει έναν κόσμο όχι πολύ διαφορετικό από τον δικό μας, αλλά που τον διέπουν, όπως είπαμε παραπάνω οι δικοί του αυστηροί κανόνες, ο οποίος όχι μόνο αγγελικός δεν είναι, αλλά κατανοώντας ο ποιητής τις δυσκολίες και τις κακοτοπιές του αντιμάχεται ενεργά σε αυτές.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχεί της συλλογής είναι η έννοια φάρος που εμφανίζεται σε διάφορα ποιήματα της συλλογής. π.χ. στο ποίημα ΦΤΕΡΟΥΓΙΣΜΑΤΑ (σελ. 30):

Τα μυστικά του φάρου τα απερίγραπτα/ και η αλλόκοτη συνέπεια των γλάρων,/ -εκεί που κλώθει η πρύμνη την ευτυχία-// παρέσυραν την ξεγνοιασιά του ανθρώπου.

Εδώ ο φάρος εμφανίζεται σαν μια μυστική καταφυγή, ένα μυστικό φως που όμως παρασέρνει την ξεγνοιασιά του ανθρώπου. Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ο φάρος εδώ είναι ένα στοιχείο ελπίδας τέτοιο, που δεν προσφέρει ξεγνοιασιά και αγαλλίαση σε αυτόν που τον προσμένει και που έχει στρέψει όλες τις προσπάθειες του να τον φτάσει.

Λίγο παρακάτω στο ποίημα ΕΓΩ ΚΑΙ Ο ΚΟΣΜΟΣ ο φάρος, ως ένας φως στην άβυσσο, εμφανίζεται να μην υπάρχει στον κόσμο που ο ποιητής δημιουργεί, αλλά θα πρέπει ο ίδιος με κόπο και υπομονή να τον δημιουργήσει σαν δικαίωση και μάλιστα εκλεκτή. 

«θα χτίσω το φάρο της υπομονής ως την εκλεκτή δικαίωση» μας λέει ο ποιητή που προαναγγέλλει την δημιουργία της ελπίδας και την στροφή της ρότας του προς τα εκεί.

Στο ποίημα ΣΤΙΓΜΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ (σελ 48) ο φάρος εμφανίζεται συνδεδεμένος με την έκπτωση από μια κατάσταση εφορίας ή ακόμα καλύτερη σαν την έκπτωση από μια κατάσταση επικείμενης εφορίας.

«Ήθελε η στιγμή να αγκαλιάσει/ τις ώρες της αφοσίωσης/ στην πυλωτή του παραδείσου/ κοντά στους κοντινούς του φάρου ξεπεσμούς».

Εδώ δηλαδή έχουμε μια αναφορά στην ελπίδα ως ξεπεσμός από μια επικείμενη ευτυχία. Ακούγεται περίεργο, αλλά κατά την γνώμη μου είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον.

Μια ακόμα ενδιαφέρουσα εμφάνιση της έννοιας του φάρου γίνεται στο ποίημα ΞΕΣΗΚΩΣΑ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΥ (σελ. 52) όπου εδώ ο φάρος εμφανίζεται σαν ελπίδα συζευγμένη μην την βούληση.

«Χωρίς σχεδία στου φάρου την ελπίδα/ έπλευσα/ και στου τυφλού μυρωμένου χρώματος τη βούληση».

Άλλη μια ενδιαφέρουσα σύνδεση εννοιών.

Μια άλλη μεγάλη έννοια που κάνει την εμφάνισή της στο βιβλίο του Κυριακούλη είναι η έννοια του ονείρου. Το όνειρο στην ποίηση του Κυριακούλη όπως μας παραδίδεται στην «Σιωπηλή Επανάσταση» εμφανίζεται κατ’ αρχάς ως την διαδικασία του ονειρευεσθαι και μάλιστα σε ένα από τα πρώτα ποιήματα της συλλογής στο ΟΝΕΙΡΟ (σελ. 8) υπάρχει και κάτι σαν ορισμός του: «Αταλάντευτη περασιά της στιγμής (σ.σ. που) βάφεις το σκοτάδι». Μια πολύ όμορφη και λιτή περιγραφή της ονειρικής κατάστασης που μας εκπλήσσει ευχάριστα. Η αίσθηση του ονείρου συνδέεται μάλιστα και με την ηδονή και τον έρωτα, αλλά και με την ζωή όπως μας λέει λίγο παρακάτω: «Με το πινέλο της ηδονής χαρακτηρίζεις τον έρωτα/ καθώς η άρνηση για ζωή σε τιμωρεί/ με την αυτογνωσία». Και λίγο παρακάτω «Καρτερείς τη σιωπή […] σαν τον πόνο του άστρου, που κατηφορίζει/ στη στεριά». Ή στο ποίημα ΘΑΛΑΣΣΑ (σελ. 12) «Το κατάρτι του ονείρου / πλησιάζει το Φως του Αυγερινού./ Εκεί τα άστρα θρηνούν/ για τη λύπη». Και στα δυο παραπάνω αποσπάσματα βλέπουμε το όνειρο να συνδέεται με τα άστρα και την λύπη. Εδώ θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η ονειρική κατάσταση σύμφωνα με τα παραπάνω αποσπάσματα μπορεί να χαρακτηρίζει και να υποβάλει στην συνείδηση του ποιητή ότι το όνειρο είναι μέρος του ευρύτερου συμπαντικού χώρου που μας περιβάλει, και αυτή η διαπίστωση μας προκαλεί για κάποιον λόγο λύπη ή πόνο. Ίσως γιατί το όνειρο μας είναι φευγαλέο και η διαπίστωση ότι είναι ένα αναπόσπαστο και μεγάλο κομμάτι του συμπαντικού κόσμου που κατοικεί μέσα μας δημιουργεί πόνο λόγω της άυλης φύσης του.

Παρ’ όλα αυτά το όνειρο εμφανίζεται επίσης και με την μορφή της ουτοπίας και της επανάστασης. Στο ποίημα ΟΝΕΙΡΟΠΟΛΟΙ (σελ. 18) διαβάζουμε: «Μέσα σε βουβούς τοίχους/ ξοδεύονται στο χτύπημα της αυγής/ ανυπότακτοι και ζηλεμένοι από τις κοσμικές πλατείες/ -τους έμεινε το δάκρυ ταχύ.// Ονειρεύονται παλιές φωτογραφίες/ και νωπές τύψεις που κέρδισαν της σιγουριά της ψυχής τους». Ή στο ποίημα ΠΟΡΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ «Θα υπήρχαν πρόσωπα δειλά στον ίσκιο τους/ θα υπήρχαν δύσκολες υπνοβασίες/ απέναντι στους καλλιγράφους ειδωλολάτρες των αμνών./ Φανερώθηκαν / και χάλασε η διπρόσωπη ανοιχτωσιά στον άνεμο». Ή λίγο παρακάτω: «Καθήμενοι αναπαυτικά στις οροφές του ύπνου/ ονειρεύονται αλλιώτικο τον κόσμο». Εδώ θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο στίχος αυτός κρύβει μια υποδόρια κριτική στάση απέναντι στους «ελαφρά» ονειρευώμενους επαναστάτες. Οι οροφές του ύπνου δεν είναι εκείνες που θα μπορέσουν να παράξουν μια γνήσια ουτοπία. Για κάτι τέτοιο, για μια «Σιωπηλή» και ουσιαστική επανάσταση θα χρειαζόταν τα βάθη του ύπνου ή αλλιώς τα βάθη της ονειρικής πραγματικότητας που θα προμηθεύσουν τους επαναστάτες με ιδέες ικανές για μια ουσιαστική αλλαγή του κόσμου. Ο ποιητής αναφέρεται στους επαναστάτες στους καταληκτικούς στίχους του ποιήματος : «Αυτοί θα ήταν πάντα το διέξοδο της φύσης/ μπροστά στις εικόνες της ανεξήγητης εξήγησης του κόσμου».

Ένας άλλος άξονας που διατρέχει το βιβλίου του Αποστόλη Κυριακούλη «Σιωπηλή Επανάσταση» είναι ο έρωτας. Η έννοια του έρωτα εμφανίζεται ως μια ξεχωριστή οντότητα στα ποιήματα του βιβλίου. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι υπάρχει μια διάκριση ανάμεσα στα ερωτικά και τα μη ερωτικά ποιήματα του βιβλίου. Το ποίημα ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΑΓΑΠΗΣ (σελ. 71) είναι ένα ακριβές παράδειγμα ερωτικού ποιήματος. Αντιγράφω: «Έτσι σε ήθελα και έτσι σε αντάμωσα/ βουρκωμένη και αναπαυτικά/ έδενες το δάκρυ σου/ και εξόρισες την τόση αλάνα στην ψυχή σου». Τα πιο πολλά ερωτικά ποιήματα της συλλογής υποβάλουν μια αίσθηση ονείρου. Στο ίδιο ποίημα λίγο παρακάτω διαβάζουμε: «Στο κατώφλι του καπνού ζηλεύω/ το μισοτέλειωμα του ύπνου/ στο μουσαμά της προσωπίδας σου». 

Στο ποίημα ΘΑ Σ’ ΑΓΑΠΩ υπάρχει ένας έντονος και ορμητικός εξομολογητικός τόνος: «[…]θ’ ανταμώσω στις κρυφές χαραμάδες/ την αγάπη που έχουν οι άνθρωποι για το επόμενο» και λίγο πιο κάτω «θα σ’ αγαπώ πυκνά και μουδιασμένα/ σαν τις άφθονες πηγές της ποίησης». Ένας εξομολογητικός τόνος που υποδηλώνει μια ανυπομονησία για το καινούργιο και το άγνωστο που δεν έχει ακόμα υπάρξει, αλλά που ενσωματώνεται ως γεγονός στον έρωτα που εκφράζεται αυτήν την συγκεκριμένη στιγμή για κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο. Είναι μια ενσωμάτωση του άγνωστου μέλλοντος στο παρόν που βιώνεται κάτι που μας θυμίζει τον Έλιοτ όταν έλεγε: «Time present and time past. Are both perhaps present in time future. And time future contained in time past».

Για να συνοψίσω λοιπόν η ποιητική συλλογή του Αποστόλη Κυριακούλη «Σιωπηλή Επανάσταση» μας περιγράφει μέσα από εικόνες παρομοιώσεις και την δημιουργία ενός ολόκληρου κόσμου, μια πορεία προς μια ουτοπία, προς έναν παράδεισο. Όχι όμως έναν χαμένο παράδεισο σαν αυτόν του Μίλτον, αλλά προς έναν παράδεισο που δεν περιγράφεται μεν αλλά τα συστατικά του στοιχεία υπάρχουν διάσπαρτα στους στίχους του βιβλίου και χρειάζεται ένας Δείλειος Κολυμβητής για να μπορέσει να συνδέσει με όλες αυτές τις διάσπαρτες εικόνες την εικόνα του ουτοπιστικού οράματος του ποιητή. Μια ουτοπία όπου το όνειρο, η σιωπή, ο έρωτας και η αγάπη δεν είναι μόνο τα συστατικά της αλλά και τα μέσα για την επίτευξή της. Έτσι λοιπόν η «Σιωπηλή Επανάσταση» μας καλεί να βυθιστούμε στους στίχους τις, και να ακολουθήσουμε βήμα βήμα τον δρόμο για την δική μας προσωπική ουτοπία.