Αναστασία Γκίτση - Παρουσίαση του βιβλίου "Επί σκηνής" του Σωτήρη Γάκου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ars Poetica

Πότε θα ξαναμιλήσεις Αλλά που θα είσαι τη στιγμή που θα ’ρθει

εδώ σ’ αυτό το θέατρο το φως;

Γιώργος Σεφέρης, Επί Σκηνής, Τρία Κρυφά Ποιήματα

Με το αναπάντητο ερώτημα του Σεφέρη μας εισάγει ο ποιητής στον κόσμο των λέξεων του. Παιδί κι αυτός των ανθρώπων που με τα λόγια του έρχεται να δώσει υπόσταση στις σκιές του υποσυνείδητου ή και του απωθημένου συνειδητού. Στην προσπάθειά του να τις ανασύρει από τα τρίσβαθα του ασχημάτιστου ακόμη θησαυρού συναισθημάτων θα καταφύγει σε τεχνικές θεατρικές από εκείνες που συχνά ξεγελούν τους θεατές και μπερδεύουν με την πολυσημία τους. Θα χρησιμοποιήσει την πολυμορφία των σχημάτων και θα προτάξει την σχηματοποίηση των εικόνων ενόσω πάνω τους πέφτει το φως του προβολέα.

Ο Γάλλος ποιητής Paul Valery (1871-1945) θα γράψει για την ποίηση: “Η ποίηση είναι ανάπτυξη ενός επιφωνήματος”. Η ποίηση με άλλα λόγια συνδέεται δομικά με το συναίσθημα και βασίζεται πάνω σ’ αυτό προκειμένου να αποτυπώσει τα χνάρια του -εί δυνατόν- πάνω στο σεπτό κορμί των λέξεων δημιουργώντας τις περισσότερες φορές εικόνες. Οι λέξεις εξάλλου δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν μόνο στο σημαίνον αν δεν προϋπέθεταν και το σημαινόμενον. Το σημαινόμενον από την άλλη δεν θα μπορούσε να αποτυπωθεί παρά μόνο με την λεκτική εκφορά της εικόνας που σχηματοποιεί η σκέψη.

Οι λέξεις και οι εικόνες είναι δύο βασικοί άξονες μεταξύ των οποίων και πάνω στους οποίους θα κινηθεί η πρώτη ποιητική συλλογή του πρωτοεμφανιζόμενου ποιητή Σωτήρη Γάκου. Επί-σκηνής ο τίτλος της συλλογής εκδοθείσα από τις καλαίσθητες εκδόσεις Ars Poetica. Ένα σώμα 23 ποιημάτων και 4 τεσσάρων θεατρικών σκίτσων του Χάρη Παπαπέτρου που κοσμούν με αφαιρετικό τρόπο το ουσιώδες και όχι το περιττό της ύπαρξης.

Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως ο ζωγράφος με σκοπό αλλά και με νόημα αποσιωπά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του προσώπου δίνοντας έμφαση μονάχα στο περίγραμμα της ύπαρξης. Ένα παιχνίδι προσώπου- προσωπείου, ένα παιχνίδι στον χώρο του θεάτρου.

Ακολουθεί ποίημα: ΣΙΩΠΗ ο τίτλος.

“Σ’ άκουσα, ήρθες χθες αργά.

Είχα κλείσει τα μάτια μου κι σ’ άκουγα.

Ανέβηκες στο σανίδι

περπάτησες μέχρι το κέντρο

στάθηκες για λίγο, με κοίταξες

γύρισες πλάτη κι έτρεξες να κρυφτείς στα παρασκήνια.

Σιωπή.

Κι εγώ σ’ άκουγα

μέσα στο χειροκρότημα.”

Στα ποιήματα του Γάκου αναπνέουν δυο προσωπικές αντωνυμίες και το καθρέφτισμα τους. Οι αντωνυμίες είναι το εγώ και το εσύ που άλλοτε με ξεκάθαρη παρουσία στους στίχους εγκαθίστανται και άλλοτε εναλλάσσονται κατοπτρικά πίσω από τεχνικές που σκοπό έχουν να μπερδέψουν τον αναγνώστη ή απλά να από ή ανακαλύψουν το αυτονόητο της εναλλαγής. Στον κομπάρσο του θα γράψει:

“Δεν πρόσεξες φίλε μου

έπαιξες κι έχασες.

Δε σε είδε κανείς

απλά πέρασες κι έφυγες.

Δυο λέξεις μόνο κι ύστερα τίποτα.

Εξακολουθείς να περνάς από μπροστά τους.

Όμως τα λάθη σου, δε συγχωρούν το ρόλο που διάλεξες να παίξεις.”

Ο ρόλος του εσύ, ο κομπάρσος της σκηνής που ίσως, να από- ή ανά-καλύπτει το εγώ του ποιητή, ή ακόμη καλύτερα να πω, το εγώ του καθενός μας που όντας δρώντες στη στιγμή έχουμε συναίσθηση πως στην πορεία της ζωής μας απολήγουμε κομπάρσοι. Στο ποίημα ΠΑΡΑΙΣΘΗΣΗ γράφει:

“…Κοιτάς μπροστά και χάνεσαι μέσα στα μάτια τους

κι αυτοί θέλουν να δουν μια άλλη ιστορία,

τη δική τους ιστορία

μέσα από σένα.”

Στο πρώτο και ομότιτλο ποίημα της συλλογής ΕΠΙ-ΣΚΗΝΗΣ θα τοποθετηθεί από την αρχή. Σε πράξεις χωρισμένες οι κινήσεις και σε κλειστά σχήματα ο άνθρωπος πάνω στη σκηνή. Δεν προσδιορίζει αν είναι σκηνή θεάτρου, μοιάζει να είναι, θα μπορούσε ωστόσο να είναι και το πεδίο ζωής.

“Μαζί βαδίζουμε πάνω στην άδεια σκηνή χωρίς σκηνοθετημένα όνειρα.

Αγνοούμε τον κίνδυνο κι όμως συνεχίζουμε να παίζουμε

να ζούμε το παιχνίδι, να ζούμε τις πράξεις μας.

Πρώτη πράξη: εσύ.

Δεύτερη πράξη: εγώ.

Τρίτη πράξη: εμείς.

Κι ύστερα, το τέλος σε μια σκηνή που δεν έχει φως

δεν έχει έξοδο κινδύνου!”

Και θα το συνδέσω με το εξής παρακάτω ποίημα -απόσπασμα-

“όμως εσύ θέλεις, παλεύεις μέσα απ’ αυτές να γίνεις κάτι,

ν’ απογυμνωθείς

να νιώσεις

να είσαι ένας άλλος, ίσως αυτός που πάντα ήσουν.”

Η περιστροφή των υπάρξεων στους στίχους του ποιητή είναι και το βασικό του στοιχείο ακριβώς επειδή αυτή η εναλλαγή των ταυτοτήτων σημασιοδοτεί και την αντιμετάθεση της ζωής στο θέατρο και τούμπαλιν. Την αλήθεια του όμως θα την μαρτυρήσει χωρίς δεύτερη κουβέντα στο ποίημά του ΕΝΣΑΡΚΩΣΗ:

“Είναι δύσκολο να ζήσεις το διαφορετικό

εκείνο που δεν έμαθες ακόμα, εκείνο που δεν ένιωσες.”

Καλείται όμως ο ποιητής όπως και ο καθένας από εμάς να ζήσει το διαφορετικό, διαφορετικό με την έννοια εκείνου που δεν γνωρίζει, να το ζήσει είτε ως κομπάρσος, είτε ως πρωταγωνιστής. Η ζωή εξάλλου δεν διαφέρει από την όποια παράσταση του θεατρικού μονολόγου ή διαλόγου. Η ζωή δεν κρατά το άβατο της αμίμητης συμπεριφοράς, τουναντίον αποτελεί πηγή και μήτρα θεατρικών αληθειών. Ο μεγάλος Γιώργος Σεφέρης θα το πει στο ποίημα του ΓΙΑ ΤΗ ΜΙΜΗΣΗ:

“Καλλιτέχνες , εσείς που με χαρά σας και με πίκρα

παραδίνεστε στην κρίση του θεατή, αποφασίστε τώρα

να παραδώσετε από δω και μπρος στην κρίση του

και τον κόσμο που παρασταίνετε .

Όποιος μιμείται μόνο, χωρίς νά 'χει τίποτα να πει

δικό του πάνω σε κείνο που μιμείται, μοιάζει

με τον κακόμοιρο το χιμπατζή

που μαϊμουδίζει τον αφέντη του καθώς καπνίζει ,

μα δεν καπνίζει ο ίδιος . Γιατί ποτέ

η μίμηση η αστόχαστη δεν μπορεί νά 'ναι

μίμηση αληθινή !”

Η ζωή και το θέατρο, το ψέμα και η αλήθεια, η πραγματικότητα και η φαντασία, το εικονικό και το λεκτικό, ο ηθοποιός και ο θεατής, ο άνθρωπος ως ηθοποιός, ο άνθρωπος ως θεατής, ο άνθρωπος ως κομπάρσος, το πρόσωπο και το προσωπείο είναι τα κυρίαρχα δίπολα στην σκέψη και στην εκφορά του λόγου του ποιητή. Τον απασχολεί το πρόσωπο και η όποια αναφορά του και σχέση του με τον χώρο. Ο χώρος φαίνεται να απασχολεί περισσότερο τον ποιητή από τον χρόνο, τον οποίο δείχνει να έχει αποδεχτεί εν τη ροή του.

Η ποιητική συλλογή του Σωτήρη Γάκου κινείται σε χώρο θεάτρου. Οι τίτλοι ποιημάτων του εκκινούν από τη θεατρική ορολογία. Για του λόγου το αληθές αναφέρω: Επί σκηνής/ Οι Λέξεις/ Ενσάρκωση/ Θεωρείο/ Υποβολείο/ Σιωπή/ Η αφίσα / Θεατρίνοι/ Μην αρνηθείς αυτόν το ρόλο/ Το κουστούμι/ Ο προβολέας/ Η αυλαία/ Σκηνοθεσία/ Θέατρο κατ' οίκον/ Το τραγούδι/ Κομπάρσος/ Παραίσθηση/ Θεατής/ Πρόβα/ Στις άδειες κερκίδες/ Σαμία/ Ο θίασος / Ο ερασιτέχνης.

Ο ποιητής με λέξεις απλές αλλά όχι απλοϊκές, δημιουργεί εικόνες δυνατές και γνώριμες ανακαλώντας έτσι με επιτυχή τρόπο οικείες στιγμές στον αναγνώστη και τον καθιστά και θεατή ταυτόχρονα. Με την απλότητα των στίχων, που συνειδητά φαντάζομαι έχει επιλέξει, πετυχαίνει την άμεση επαφή του με τον αναγνώστη, καθίζοντάς τον ταυτόχρονα και ως θεατή κάποιου θεατρικού έργου. Ο ΠΡΟΒΟΛΕΑΣ:

“Την έλουσε ξαφνικά το φως του.

Πέρασαν χρόνια για να φανεί πόσο σκληρή είναι η αλήθεια.

Διασταυρούμενοι φωτεινοί διάδρομοι

που πάνω τους περπατήσαμε, ζήσαμε

χωρίς να ξέρουμε τι θα συμβεί στο τέλος.

Ο προβολέας υπήρχε πάντα εκεί πάνω.

Εσύ τυφλώθηκες, δεν ήξερες να παίζεις με τις σκιές.

Φοβόσουν το μαύρο τους χρώμα

την παραμόρφωση της ζωής σου

και διάλεξες να κρυφτείς μέχρι το φως του προβολέα”

H Γαλλίδα σκηνοθέτιδα Κλερ Σιμόν, προσφάτως καλεσμένη στα πλαίσια του 54ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης είπε το εξής λακωνικό: “Η μοναξιά του ηθοποιού είναι πολύ μεγάλη” αυτήν την μοναξιά είτε ακούσια είτε εκούσια την επισημαίνει και ο Σωτήρης Γάκος κάνοντας ένα βήμα ακόμη παραπέρα, ούτως ειπείν καλύτερα η μοναξιά του ανθρώπου είναι πολύ μεγάλη. Η μοναξιά του ανθρώπου που βαδίζει σαν θεατρίνος στην ίδια του τη ζωή, που περιμένει να πάρει υπόσταση ακόμη και από το πολυφορεμένο κουστούμι του ρόλου του, που ίσως τελικά ο ίδιος να γίνεται το κουστούμι, ξεχνώντας το σώμα του στις λέξεις του -ενικός- ή των -πληθυντικός- ρόλων του.

“Μη! Μη σβήνετε τα φώτα!

Ξέχασα κάπου τον εαυτό μου,

πίσω από ένα κουστούμι

και τώρα το σώμα αναζητά την ψυχή μου.

Μη! Μην αφήνετε το χειροκρότημά σας.

Εγώ ζω για την τρομακτική αναμονή του.”

Ο ηθοποιός έχει την μοναξιά του μόλις σβήσουν τα φώτα, ο άνθρωπος ίσως να την έχει ακόμη και με τα φώτα πάνω του. Ο ποιητής μας αναγκάζει να υποστούμε τις πολλαπλές εναλλαγές των συναισθημάτων που προκαλούν οι συνεχείς εναλλαγές των προσωπείων μας. Όντας σχετικός με το θέατρο γνωρίζει καλά πως “Η ζωή είναι η μόνη πραγματικά θανατηφόρα ασθένεια”, τάδε έφη Zygmunt Bauman γι αυτό και το θέατρο έρχεται να μετατοπίσει τη ζωή σε άλλο επίπεδο, σε άλλη προοπτική, αυτή της μετάθεσης της πραγματικότητας ή της άλλης επιλογής που μας έχει προφανώς στερήσει η ζωή. Η δεύτερη ευκαιρία να προσεγγίσει το φως, ν ’απομακρυνθεί από τις σκιές που σέρνει στο δέρμα της η κάθε πραγματικότητα.

Να αναζητήσει το φως παρόλη την μοναξιά του κατά το αξέχαστο του Δημήτρη Χορν “ηθοποιός σημαίνει φως”. Τι άλλο είναι η ζωή εξάλλου παρά μια παράσταση σε περιορισμένη χωροχρονικά σκηνή με λιγοστά κουστούμια, και αναφορά σε ρόλους άλλων προσώπων που μπορούμε όμως να φωτίσουμε με την ίδια μας την ερμηνεία . Αφού τελικά κάθε άνθρωπος κατά βάθος είναι ζήτημα φωτός. Ο ποιητής μας, προτάσσει την δική του αλήθεια, έγκειται σε μας και το σενάριο και το στήσιμο στην σκηνή

Εξάλλου επικαλούμενη τον Εμπειρίκο θα πω: “Είναι τα βλέφαρά μου διάφανες αυλαίες. Όταν τ' ανοίγω βλέπω εμπρός μου ό,τι κι αν τύχει. Όταν τα κλείνω βλέπω εμπρός μου ό,τι ποθώ.”

Θεσσαλονίκη / 30 Νοεμβρίου 2013