Μαίρη Κόντζογλου - παρουσίαση της "Αδικίας του δεύτερου" της Κωνσταντίνας Ιωαννίδου

Της Μαίρης Κόντζογλου

Την Κωνσταντίνα τη γνώρισα πριν κάποια χρόνια σα «θεία» στο Ελληνικό Παιδικό Χωριό στο Φίλυρο.

Γενικά όσους ανθρώπους ασχολούνται με παιδιά που δεν είναι δικά τους, τους θαυμάζω ιδιαίτερα. Ειδικά τους ανθρώπους που ασχολούνται με παιδιά που έχουν ένα βαρύ οικογενειακό ιστορικό – βαρύ για τους γονείς, το περιβάλλον  αλλά κυρίως βαρύ για τις παιδικές ψυχούλες – τους θεωρώ πολύ σημαντικούς για την πλάση όλη. 

Το πρώτο πράγμα που μου έκανε εντύπωση στην Κωνσταντίνα, ήταν τα μάτια της.  Μέσα τους ‘είδα’ δυο πουλιά να σπαρταράνε. Με συγκίνησε εκείνο το βλέμμα. 

Το δεύτερο πουμου έκανε εντύπωση ήταν το όμορφό της χαμόγελο, μου θύμισε την Τζοκόντα: συστολή, θλίψη, μυστήριο, ευγένεια και μια μικρή δόση χαράς έλιωναν μέσα στο χαμόγελό της. 

Δε θυμάμαι αν ρώτησα την κόρη μου που εργάζεται σα ψυχολόγος στο Ελληνικό Παιδικό Χωριό , κάτι για την Κωνσταντίνα. Αλλά, ακόμη κι αν τη ρώτησα, σίγουρα δε μου έδωσε καμιά πληροφορία , κρατάει το επαγγελματικό απόρρητο, ποτέ δε μου έχει πει τίποτα για κανένα παιδί εκεί, πλην βέβαια των παιδιών τα οποία κάποτε κάποτε παίρνω στο σπίτι μου και για τα οποία πρέπει να γνωρίζω ορισμένα πράγματα ώστε να συμπεριφέρομαι ανάλογα.  

Από  αυτά όμως  τα ίδια παιδιά, μέσα στα χρόνια που ακολούθησαν, έμαθα πως η Κωνσταντίνα τους έδινε και τους δίνει πολλή αγάπη, τόση πολλή που δεν έχουν πάρει ποτέ στη ζωή τους.  Και μόνο γι’αυτό υποκλίνομαι στον αγώνα της. 

Κάποια στιγμή, χρόνια μετά την πρώτη γνωριμία, μου ζητήθηκε να παρουσιάσω την ποιητική της συλλογή. Το αίτημα μου το μετέφερε η κόρη μου και εγώ, όπως πάντα, ακόμη κι αν ένα μου παιδί μου ζητούσε κάτι τέτοιο, είπα πως πρώτα πρέπει να τα διαβάσω και μετά να απαντήσω.  Αυτό το ζητώ  όχι γιατί θεωρώ πως κατέχω τη γνώση και την κρίση για να βαθμολογήσω ένα κείμενο είτε πεζό , είτε ποίημα, αλλά γιατί μπορώ να μιλήσω μόνο για ότι μου έχει αγγίξει τη ψυχή.  

Για ότι με έχει κάνει να αισθανθώ και να δονηθώ από συγκίνηση. 

Καταλαβαίνετε φυσικά πως, αφού είμαι εδώ, τα κείμενα της Κωνσταντίνας με συγκίνησαν. Για να πω όλη την αλήθεια, με συγκλόνισαν. 

Πήρα το βιβλίο στο χέρι μου. « Η Αδικία του Δεύτερου»… Ασφαλώς αναφέρεται στο δεύτερο παιδί που συνήθως κάνει μεγάλο αγώνα να βρει την ταυτότητα και τη θέση του μέσα στην οικογένεια.  

Επειδή δεν είμαστε όλοι ίδιοι - και αυτό είναι το ενδιαφέρον στις ανθρώπινες υπάρξεις και σχέσεις - 

Κάποια δεύτερα παιδιά, κατά την Κωνσταντίνα που νομίζω πως δεν έχει άδικο, κλείνονται στον εαυτό τους και εκφράζονται με διαφορετικούς τρόπους. Έτσι κι εκείνη, άρχισε να γράφει όσα δε μπορούσε να πει εύκολα. 

Υποθέτω, και αυτό το συμπεραίνω από τα γραπτά που εξέδωσε, μεγαλώνοντας άρχισε να έχει και φιλοσοφικές αναζητήσεις. 

Αυτό το λέω με πλήρη επίγνωση, το βιβλίο «Η Αδικία του Δεύτερου» περιλαμβάνει ζητήματα και θέματα της ανθρώπινης φύσης, τα οποία τα προσεγγίζει, ίσως ασυνείδητα, με φιλοσοφική διάθεση. 

Η φωτογραφία στο εξώφυλλο δείχνει – κατά την άποψή μου πάντα – την αγάπη και την πίστη της της γράφουσας στην οικογένεια. Μπορεί όμως να φανερώνει και την ανάγκη της να  ΄γυρίσει πίσω’ , να φτάσει στο μηδέν ή έστω στην παιδική ηλικία, να ξεκινήσει από την αρχή και να τα αλλάξει όλα. Σίγουρα όμως υποδηλώνει  την πεποίθησή της πως η οικογένεια είναι η αρχή των πάντων στη ζωή μας.  

Διαβάζοντας το πρώτο της κείμενο άρχισε στην ουσία και το ταξίδι μου μέσα στη ψυχή της.  Αυτά τα κείμενα δεν είναι μόνο σκέψεις, είναι εισιτήριο για να επισκεφθείς μια ψυχή, όχι μια εύκολη, ξεκούραστη ψυχή, το ομολογώ, γι’αυτό και  το ταξίδι μου υπήρξε  ανήσυχο, ακόμη και επίπονο μερικές φορές. 

Μελετώντας κομμάτι κομμάτι τα γραπτά της είδα πώς γίνεται ένα πνεύμα και μια ψυχή  να μετουσιώνουν τον πόνο σε σκέψεις και λέξεις και πώς ο πόνος, άλλοτε ύπουλα και άλλοτε με τσαμπουκά μπορεί να δημιουργήσει   ένα φιλοσοφικό έργο. 

 Όταν το βίωμα γίνεται φιλοσοφία, ποίηση, έργο τέχνης τότε μπορείς να καταλάβεις πως κάποιος έχει ευαίσθητη καρδιά. Που άλλοτε αιμορραγεί και άλλοτε χαμογελάει. Έστω και αχνά. 

Όσα έχω σημειώσει να πω χωρίζονται σε δυο κατηγορίες, ας το πω έτσι. 

Η πρώτη κατηγορία αφορά τα προσωπικά μου συναισθήματα, αυτά που γεννήθηκαν, εντρυφώντας στο «Η Αδικία του Δεύτερου», δηλαδή θα μιλήσω -  όχι σαν κριτικός ποίησης ή αυθεντία  – που, έτσι κι αλλιώς,  ΔΕΝ είμαι – αλλά σαν μια απλή αναγνώστρια που έτυχε ή επέλεξε να διαβάσει αυτές τις σκέψεις . 

Η δεύτερη αφορά την πιο επαγγελματική ματιά πάνω στα κείμενα, δηλαδή θα αναζητήσω τα στοιχεία και τα τεχνικά χαρακτηριστικά που κάνουν τα κείμενα αυτά ‘λογοτεχνικά κείμενα’. 

ΜΕΡΟΣ 1ο 

Στα κείμενα του πρώτου μέρους, εκείνου που είναι αφιερωμένο «στον Παναγιώτη και σε αυτούς που με ανάγκασαν να γράψω»  - … ανάγκασαν, πόσο σκληρή είναι αυτή η λέξη! Σκληρή και βαριά, βράχος ασήκωτος  - ειδικά αν γνωρίζεις την προσωπική ιστορία που κρύβεται πίσω από αυτές τις σκέψεις.

Και πόσο μεγάλη,  τεράστια διαφαίνεται  η προσπάθεια να καταγραφούν αυτές οι σκέψεις.  Και μαζί με τις σκέψεις πόσο επείγουσα και επιτακτική η ανάγκη να θρηνήσεις, να ομολογήσεις, να ταξινομήσεις, να ιεραρχήσεις, να συμβιβαστείς και να συνεχίσεις να ζεις κουβαλώντας  ή όχι την πίκρα σου, αυτήν την πίκρα  που είναι διάχυτη στα γραπτά. 

Το πρώτο μέρος, ξεκινάει  με την κατάθεση σκέψεων γύρω από το θέμα ενός αποτυχημένου έρωτα. Ή μιας σχέσης. Ή και των δύο

.   

Η ΝΥΦΗ – [...]

Προχωράει σε θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης 

ΛΗΘΗ Ι  - [...]

Παρακάτω, η γράφουσα κάνει μια προσπάθεια να οργισθεί με ότι συμβαίνει, αλλά αυτό που επικρατεί τελικά  είναι μια παραίτηση.

ΠΡΟΣ ΠΟΥ  - [...]

Σιγά σιγά,  όλη αυτή η απογοήτευση και η παραίτηση μετατρέπεται σε πόνο. Έναν πόνο με τον οποίο δείχνει, αρχικά,  ειρωνικά συμφιλιωμένη.

ΜΠΟΥΛ ΣΙΤ – [...]

Ώσπου, συνεχίζοντας,  φτάνει στο μεγάλο, στον ανυπέρβλητο πόνο, αγγίζει τα όρια της αρχαίας τραγωδίας, σπαρακτική κορυφαία του χορού η Κωνσταντίνα γράφει με το αίμα των σωθικών της 

ΛΗΘΗ 7  - [...]

Ακολουθεί η παράδοση στο πεπρωμένο , η κορυφαία του χορού σέρνεται στη γη έχοντας βγάλει τα μάτια της, έχοντας ξεριζώσει τα μαλλιά της, αντιδράσεις πόνου που έχουν παρουσιασθεί πολλές φορές στις αρχαίες τραγωδίες. 

ΛΗΘΗ 8  - [...]  (σελίδα 31)

Το πρώτο μέρος ολοκληρώνεται – δε λέω ‘τελειώνει’ γιατί έχω την αίσθηση πως η Κωνσταντίνα έχει ανοιγμένους λογαριασμούς ακόμη με τον πόνο … - , το 1ο μέρος ολοκληρώνεται με την πικρή ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΙΗΣΗ και την υποχρέωση να συνεχίσει να ζει. 

ΛΗΘΗ 12 – [...]  (σελίδα 37)

Στο δεύτερο μέρος της συλλογής αυτής, που είναι αφιερωμένο «στην Αναστασία» , τα κείμενα γίνονται  ακόμη πιο φιλοσοφικά , υπέθεσα πως τα χώριζε μεγάλο χρονικό διάστημα από το 1ο  και μου το επιβεβαίωσε, εδώ στην ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ – ας το ονομάσω έτσι-  η γραφή είναι πιο μεστή, ακόμη πιο ουσιώδης. 

Σ’ αυτό το 2ο μέρος, είδα την προσπάθειά της γράφουσας να προσεγγίσει το Θείο, όχι εκλιπαρώντας ή αναζητώντας παρηγοριά αλλά  αντιμετωπίζοντας το Θεό σαν ισότιμο αντίπαλο.   Προφανώς για να του ζητήσει το λόγο.

Χάραξα το σήμα του σταυρού… -[...]

Σ’αυτό το 2ο μέρος υπάρχει και το συγκλονιστικότερο κείμενο της Κωνσταντίνας, το συγκλονιστικότερο από πλευράς έμπνευσης για το οποίο και μόνο, ακόμη κι αν δεν υπήρχε κανένα άλλο εξίσου εμπνευσμένο, τη θεωρώ εξαιρετικό ταλέντο. Αλλά θα το δούμε παρακάτω στη λογοτεχνική ανάλυση. 

Επίσης εδώ αρχίζει να διαφαίνεται και η επούλωση – όπως εγώ την αντιλαμβάνομαι – της ψυχικής πληγής – αν κλείνει ποτέ τέτοια πληγή. 

Επούλωση λοιπόν  που γίνεται χωρίς να το θέλεις αν  φροντίζεις και συναναστρέφεσαι μικρά παιδιά. Γιατί, όπως λέει και ο συγγραφέας ‘ήταν όλοι τους παιδιά μου’. 

Σε σχήμα στρογγυλό…  - [...] (σελίδα 47)

Η συλλογή «Η Αδικία του Δεύτερου» τελειώνει με τα γράμματα στην Ιφιγένεια. Μια συνομιλία με την Ιφιγένεια, φίλη της ή και ηρωίδα αρχαίας τραγωδίας που, εφ’ όσον έχει ζήσει τη δική της τραγωδία, είναι σε θέση να  αφουγκραστεί, να ακούσει, να αντιληφθεί και να κατανοήσει τις σκέψεις της Κωνσταντίνας. Που καταλήγει με το συγκλονιστικό  

ΓΡΑΜΜΑ 8ο – [...] (σελίδα 60)

Όσον αφορά τη λογοτεχνική αξία αυτού του πονήματος, έχω  να τονίσω τα εξής:

1. Το βιβλίο «Η Αδικία του Δεύτερου» περιλαμβάνει δημιουργίες, σκέψεις και συναισθήματα που πάλλονται από ευαισθησία 
2. Η ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείται εξαιρετικά – ίσως μερικά σημεία στίξης να ήταν περιττά
3. Είναι γεμάτο από εικόνες που πετάγονται μπροστά στα μάτια σου χωρίς να τις πολυσκεφθείς -  «Άρχισε να στάζει η βροχή, αβίαστα, μέσα από σύννεφα και φέγγει λίγο ο ουρανός , τη στάλα χαιρετώντας». Ή χωρίς να της περιγράφει λεπτομερώς «…κι εγώ, μια νύφη άσχημη κρύβομαι στην πλερέζα»…
4. Μέσα στο λόγο της Κωνσταντίνας υπάρχει μαγεία «… το κάτω μέρος της πατούσας μου είναι που με κοροϊδεύει. Άπλωσα παντού πλοκάμια»… Αλλά υπάρχει και ρεαλισμός «Σηκώνεσαι το πρωί. Αλλάζεις εσώρουχο χωρίς να έχει προηγηθεί σεξ. Διπλώνεις επιμελώς την κουβέρτα. Κοιτάς. Ανιχνεύεις»
5. Οι μεταφορές , όπου χρησιμοποιούνται είναι εξαιρετικά προσεγμένες και, καθώς έχω την αίσθηση πως δεν είναι προσχεδιασμένες, επαναλαμβάνω πως δείχνουν το μεγάλο της ταλέντο « Να άφηνα τον πόνο μου τον κοφτερό, γλυκά γλυκά, να σεργιανίσει». Ή «Κάπου εδώ μέσα είναι, Ελένη, η αλήθεια η σωστή. Μπορεί μισή, μπορεί αχτένιστη ή και ξυπόλητη»…  Ή «είναι η αλήθεια, η από αλλού φερμένη. Κι εμείς την ταξιδέψαμε στις πλάτες μας. Τόσο βαριά, τόσο πικρή που άνθησε στα δάχτυλα λουλούδι ειρηνικό»… 
6. Θεωρώ ύψιστη στιγμή της ποιητικής αυτής συλλογής ή ότι άλλο είναι,   το ποίημα «ΑΝΗΜΕΡΑ ΦΩΤΑ» και το στίχο «… ποτέ μου δεν απάντησα μάτια από στάρι και από χώμα…» και αν μόνο σε μένα ήρθε στο νου διαβάζοντας τον στίχο αυτό η εικόνα του κόλλυβου πάνω στο μνήμα , τότε θα πάω να το ψάξω…
7. Τέλος και φοβάμαι πως σας κούρασα, θέλω να σας πω για το ποίημα που θα σας διαβάσω αμέσως τώρα 

Απόσπασμα ιατρικών αποτελεσμάτων – Σελίδα 44 – [...]

Θεωρώ τόσο εξαιρετικά εμπνευσμένο αυτό το ποίημα που αστράφτει από πνεύμα οξύ και γνώση του ανθρώπου που και μόνο γι’αυτό το «Η Αδικία του Δεύτερου» θα έπρεπε να μη λείπει από καμιά τσάντα γυναικεία, από κανένα συρτάρι γραφείου, από καμιά βιβλιοθήκη. 

Μια ποιητική συλλογή ή μια συλλογή ή καλύτερα ένα κατακάθι, ένα ίζημα σκέψεων και συναισθημάτων που διαβάζονται ένα – ένα  και όχι όλα μαζί , γιατί πάνω από το κάθε ένα πρέπει να σκύψεις με ευλάβεια και με ανοιχτά τα μάτια του προσώπου και της ψυχής σου για να νιώσεις τον Άνθρωπο και τον Πόνο του. 

Υπάρχουν κείμενα που ίσως θα έπρεπε να τα αναφέρω εδώ, όπως εκείνο που μιλάει για τους προγόνους ή το άλλο που μιλάει για ένα παιδί που δεν πρόλαβε να γράψει την ιστορία του. 

Φρονώ πως ο καθένας πρέπει μόνος του να ανακαλύψει τους θησαυρούς αλήθειας αυτής της ποιητικής συλλογής.